Το καρπούζι, επισήμως ο υδροπέπων (επιστ.: Κίτρουλλος ο εριώδης, Citrullus lanatus), είναι ένα είδος ανθοφόρων φυτών που μοιάζει με κισσό στην οικογένεια των Κολοκυνθοειδών και αρχικά εξημερώθηκε στην Δυτική Αφρική. Πρόκειται για υψηλά καλλιεργούμενο φρούτο, το οποίο προέρχεται από τη νότια Αφρική και έχει πάνω από 1.000 ποικιλίες. Υπάρχουν αποδείξεις καλλιέργειας καρπουζιού από σπόρους (κουκούτσια) σε τάφους Φαραώ στην Αρχαία Αίγυπτο.
Το καρπούζι καλλιεργείται σε ευνοϊκά κλίματα, από τροπικές μέχρι και εύκρατες περιοχές παγκοσμίως για τον μεγάλο του καρπό, ο οποίος είναι μούρο, με σκληρό φλοιό και χωρίς εσωτερικές διαιρέσεις και βοτανολογικά λέγεται πέπο (pepo).
Η γλυκιά, ζουμερή σάρκα είναι συνήθως βαθύ κόκκινη έως ροζ, με πολλούς μαύρους σπόρους, αν και υπάρχουν ποικιλίες χωρίς σπόρους. Ο καρπός μπορεί να φαγωθεί ωμός ή σε τουρσί και ο φλοιός είναι βρώσιμος μετά το μαγείρεμα. Συχνά καταναλώνεται ως χυμός ή ως συστατικό σε ανάμεικτα ποτά.
Σημαντική προσπάθεια αναπαραγωγής έχει αναπτύξει ποικιλίες ανθεκτικές σε νόσους. Πολλές ποικιλίες είναι διαθέσιμες, οι οποίες παράγουν ώριμο καρπό μέσα σε 100 ημέρες από την φύτευση. Το 2017, η Κίνα παρήγαγε σχεδόν τα 2/3 της συνολικής παραγωγής καρπουζιών.
Περιγραφή
Τα στελέχη έχουν μήκος έως 3 μέτρα. Τα φύλλα έχουν μήκος 60 έως 200 χιλιοστά και πλάτος 40 έως 150 χιλιοστά. Τα φυτά έχουν αρσενικά και θηλυκά άνθη σε τριχωτούς μίσχους μήκους 40 χιλιοστών. Αυτά είναι κίτρινα και πρασινωπά στο πίσω μέρος.
Το καρπούζι είναι ένα μεγάλο ετήσιο φυτό με μακρούς, αδύναμους, αναρριχητικούς (αν και μπορεί να αναπτυχθεί και στο έδαφος) μίσχους που έχουν πέντε γωνίες (πέντε όψεις) και μήκος έως και 3 μέτρα. Τα νεαρά φυτά είναι τριχωτά με κιτρινωπές ή καφέ τρίχες που εξαφανίζονται καθώς αυτό γερνά.
Τα φύλλα είναι μεγάλα, χονδροειδή, τριχωτά με πτερύγια και γίνονται άκαμπτα και τραχιά όταν γερνούν. Τα λευκά έως κίτρινα άνθη αναπτύσσονται μεμονωμένα στους άξονες των φύλλων. Τα αρσενικά και θηλυκά άνθη εμφανίζονται στο ίδιο φυτό. Τα αρσενικά άνθη κυριαρχούν στην αρχή της εποχής, ενώ τα θηλυκά άνθη, τα οποία αναπτύσσονται αργότερα, έχουν κατώτερες ωοθήκες.
Το μεγάλο φρούτο είναι ένα είδος τροποποιημένου μούρου που ονομάζεται πέπο με παχύ φλοιό και σαρκώδες κέντρο. Τα άγρια φυτά έχουν φρούτα διαμέτρου έως 20 εκ., ενώ οι καλλιεργημένες ποικιλίες μπορεί να υπερβαίνουν τα 60 εκ.
Οι ποικιλίες που καταναλώνονται σήμερα μπορούν να φτάσουν σε βάρος αρκετά κιλά. Το καρπούζι είναι λείο εξωτερικά με χρώμα αποχρώσεις του πράσινου και ενίοτε με εναλλασσόμενες σκούρες και ανοικτές πράσινες ρίγες.
Ο φλοιός του είναι αρκετά σκληρός, με πάχος περίπου ένα εκατοστό και άσπρο χρώμα στο εσωτερικό. Το κύριο μέρος του καρπουζιού στο εσωτερικό είναι κόκκινο ή ροζ (συνήθως), πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο ή άσπρο, περιέχει μεγάλο αριθμό μαύρων σπόρων (ή και άσπρων)
Ταξινομία
Το γλυκό καρπούζι περιγράφηκε επίσημα από τον Κάρολο Λινναίο το 1753 και πήρε το όνομα Cucurbita citrullus (Κουκουρμπίτα η Κίτρουλλος). Ανατέθηκε ξανά στο γένος Citrullus (Κίτρουλος) το 1836, με το όνομα Citrullus vulgaris (Κίτρουλλος ο Κοινός), από τον Γερμανό βοτανολόγο Χέινριχ Άντολφ Σράντερ. (Ο διεθνής κώδικας ονοματολογίας για φύκια, μύκητες και φυτά δεν επιτρέπει ονόματα όπως “Citrullus citrullus.”)
Ιστορία
Το καρπούζι είναι ένα ανθοφόρο φυτό που προέρχεται από τη Δυτική Αφρική, όπου μπορεί να βρεθεί να αναπτύσσεται στην άγρια φύση. Το Citrullus colocynthis (Κίτρουλλος ο Κολοκύνθης) μπορεί να είναι άγριος πρόγονος του καρπουζιού. Η φυσική του έκταση εκτείνεται από τη Βόρεια και τη Δυτική Αφρική έως τη Δυτική Ινδία και παρατηρήθηκε άγρια στην κεντρική Αφρική.
Στοιχεία για την καλλιέργεια τόσο του C. lanatus όσο και του C. colocynthis στην κοιλάδα του Νείλου έχουν βρεθεί από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. και μετά, και σπόροι και των δύο ειδών έχουν βρεθεί σε τοποθεσίες της δωδέκατης δυναστείας και στον τάφο του Φαραώ Τουταγχαμών. Σπόροι καρπουζιού βρέθηκαν στην περιοχή της Νεκράς Θάλασσας στους αρχαίους οικισμούς του Μπαμπ εντ-Ντρα και του Τελ Αράντ. Το καρπούζι εμφανίζεται σε ιερογλυφικά της Αρχαίας Αιγύπτου.
Τον 7ο αιώνα, καρπούζια καλλιεργούνταν στην Ινδία, και τον 10ο αιώνα μ.Χ. φτάνει στην Κίνα, η οποία είναι σήμερα ο μοναδικός μεγαλύτερος παραγωγός καρπουζιού στον κόσμο.
Τον 10ο αιώνα επίσης εμφανίζεται και στην Ευρώπη, και συγκεκριμένα οι Μαυριτανοί εισήγαγαν τα φρούτα στην Ιβηρική χερσόνησο και υπάρχουν ενδείξεις ότι καλλιεργείται στην Κόρδοβα το 961 και επίσης στη Σεβίλλη το 1158. Απλώθηκε βόρεια προς τη νότια Ευρώπη, ίσως περιοριζόταν εκ των προτέρων από τις καλοκαιρινές θερμοκρασίες που ήταν ανεπαρκείς για καλές αποδόσεις. Ο καρπός είχε αρχίσει να εμφανίζεται στα ευρωπαϊκά βότανα μέχρι το 1600, και φυτεύτηκε ευρέως στην Ευρώπη τον 17ο αιώνα ως δευτερεύουσα καλλιέργεια κήπων.
Ευρωπαίοι άποικοι και σκλάβοι από την Αφρική εισήγαγαν το καρπούζι στον Νέο Κόσμο. Οι Ισπανοί έποικοι το καλλιεργούσαν στη Φλόριντα το 1576, και καλλιεργήθηκε στη Μασαχουσέτη το 1629, και το 1650 καλλιεργήθηκε στο Περού, τη Βραζιλία και τον Παναμά, καθώς και σε πολλές βρετανικές και ολλανδικές αποικίες. Την ίδια στιγμή, οι ιθαγενείς Αμερικανοί καλλιεργούσαν την καλλιέργεια στην κοιλάδα του Μισισιπή και τη Φλόριντα. Τα καρπούζια έγιναν γρήγορα αποδεκτά στη Χαβάη και σε άλλα νησιά του Ειρηνικού όταν εισήχθησαν εκεί από εξερευνητές όπως ο καπετάνιος Τζέιμς Κουκ.
Στην εποχή του εμφυλίου πολέμου στις Ηνωμένες Πολιτείες, τα καρπούζια καλλιεργήθηκαν συνήθως από ελεύθερους μαύρους και έγιναν ένα σύμβολο για την κατάργηση της δουλείας. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο, οι μαύροι κακοποιήθηκαν για τη σχέση τους με το καρπούζι. Το συναίσθημα εξελίχθηκε σε ένα ρατσιστικό στερεότυπο, όπου οι μαύροι μοιράζονταν μια υποτιθέμενη άφθονη όρεξη για καρπούζι, ένα φρούτο που συσχετίζονταν με την τεμπελιά και την ακαθαρσία.
Τα καρπούζια χωρίς σπόρους αναπτύχθηκαν αρχικά το 1939 από Ιάπωνες επιστήμονες που μπόρεσαν να δημιουργήσουν τριπλοειδή υβρίδια χωρίς σπόρους που παρέμειναν σπάνια αρχικά επειδή δεν είχαν επαρκή αντίσταση στις ασθένειες. Τα καρπούζια χωρίς σπόρους έγιναν πιο δημοφιλή τον 21ο αιώνα, αυξάνοντας σχεδόν το 85% των συνολικών πωλήσεων καρπουζιών στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2014.
Η ελληνική λέξη για τον καρπό είναι «υδροπέπων» (υδρο-πεπόνι, αντίστοιχα στην αγγλική γλώσσα water-melon). Η λέξη «καρπούζι» προέρχεται από την αντίστοιχη τουρκική karpuz, η οποία ανάγεται στην περσική xarbuz(a). Στην Κύπρο δε, χρησιμοποιείται και η αραβική ονομασία παττίχα.
Καλλιέργεια
Τα καρπούζια είναι φυτά που καλλιεργούνται σε κλίματα από τροπικά έως εύκρατα, χρειάζονται θερμοκρασίες υψηλότερες από περίπου 25 ° C για να ευδοκιμήσουν. Σε κλίμακα κήπου, οι σπόροι συνήθως σπέρνονται σε γλάστρες υπό κάλυψη και μεταμοσχεύονται σε χώμα καλά στραγγιζόμενο με pH μεταξύ 5,5 και 7, και μεσαία επίπεδα αζώτου.
Τα κύρια παράσιτα του καρπουζιού περιλαμβάνουν αφίδες, μύγες φρούτων και νηματώδεις ρίζες. Σε συνθήκες υψηλής υγρασίας, τα φυτά είναι επιρρεπή σε ασθένειες των φυτών, όπως το ωίδιο και το μωσαϊκό. Ορισμένες ποικιλίες που καλλιεργούνται συχνά στην Ιαπωνία και σε άλλα μέρη της Άπω Ανατολής είναι επιρρεπείς στο φουζάριο. Ο εμβολιασμός τέτοιων ποικιλιών σε ανθεκτικά στις ασθένειες ρίζες προσφέρει προστασία.
Το Υπουργείο Γεωργίας των ΗΠΑ συνιστά τη χρήση τουλάχιστον μιας κυψέλης ανά στρέμμα (4.000 m2 ανά κυψέλη) για επικονίαση συμβατικών ποικιλιών σπόρων για εμπορικές φυτεύσεις. Τα υβρίδια χωρίς σπόρους έχουν στείρα γύρη. Αυτό απαιτεί φύτευση σειρών επικονιαστών ποικιλιών με βιώσιμη γύρη. Δεδομένου ότι η παροχή βιώσιμης γύρης μειώνεται και η επικονίαση είναι πολύ πιο κρίσιμη για την παραγωγή της ποικιλίας χωρίς σπόρους, ο συνιστώμενος αριθμός κυψελών ανά στρέμμα (πυκνότητα επικονιαστών) αυξάνεται σε τρεις κυψέλες ανά στρέμμα (1.300 m2 ανά κυψέλη).
Τα καρπούζια έχουν μεγαλύτερη περίοδο καλλιέργειας από άλλα πεπόνια και συχνά χρειάζονται 85 ημέρες ή περισσότερο από τη στιγμή της μεταφύτευσής τους για να ωριμάσουν τα φρούτα. Η έλλειψη γύρης θεωρείται ότι συμβάλλει στην «κοίλη καρδιά» που προκαλεί τη σάρκα του καρπουζιού να αναπτύξει μια μεγάλη τρύπα, μερικές φορές σε περίπλοκο, συμμετρικό σχήμα. Τα καρπούζια που πάσχουν από κοίλη καρδιά είναι ασφαλή για κατανάλωση.
Οι αγρότες της περιοχής Ζεντσουτζί της Ιαπωνίας βρήκαν έναν τρόπο να καλλιεργούν κυβικά καρπούζια καλλιεργώντας τα φρούτα σε μεταλλικά και γυάλινα κουτιά και κάνοντάς τους να πάρουν το σχήμα του δοχείου. Το κυβικό σχήμα είχε αρχικά σχεδιαστεί για να διευκολύνει τη στοίβαξη και την αποθήκευση των καρπουζιών, αλλά αυτά τα “τετράγωνα καρπούζια” μπορεί να είναι τριπλάσια από την τιμή των κανονικών, επομένως απευθύνονται κυρίως σε πλούσιους αστικούς καταναλωτές. Τα καρπούζια σε σχήμα πυραμίδας έχουν επίσης αναπτυχθεί και μπορεί να χρησιμοποιηθεί οποιοδήποτε πολυεδρικό σχήμα.
Κατανάλωση
Στην Ελλάδα ωριμάζει το καλοκαίρι και είναι ένα από τα πιο δροσιστικά καλοκαιρινά φρούτα, ιδανικό για κατανάλωση σε φέτες ή σε φρουτοσαλάτες. Μπορεί επίσης να χτυπηθεί στο μπλέντερ και να γίνει γρανίτα ή αναψυκτικό, με ή χωρίς την προσθήκη μικρής ποσότητας αλκοόλ. Μπορεί επίσης να γίνει και φρουτ-παντς, κόβοντάς το στη μέση, αδειάζοντας το ένα μισό και ξαναγεμίζοντάς το με το αλεσμένο περιεχόμενο συν ένα μπουκάλι βότκα και παγάκια. Σε αρκετά σημεία της Ελλάδας με το φλοιό του καρπουζιού παρασκευάζουν γλυκό του κουταλιού.
Επειδή η επιλογή του καρπουζιού είναι δύσκολη για τους περισσότερους, τυπική εικόνα από λαϊκή αγορά στην Ελλάδα είναι η «διαφήμιση» του πωλητή των καρπουζιών με δυνατή φωνή: «Καρπούζι με το μαχαίρι», «Όλα τα σφάζω, όλα τα μαχαιρώνω» (εννοώντας ότι προτίθεται να κόψει κομμάτι του καρπουζιού για να δει ο αγοραστής την ποιότητα), ή «με τη βούλα», εννοώντας την εγγυημένη ποιότητα του φρούτου.
Στην περίπτωση που δεν υπάρχει η δυνατότητα ή η διάθεση για να κοπεί το καρπούζι, πολλοί καταφεύγουν σε έλεγχο που γίνεται χτυπώντας το ελαφρά περίπου στη μέση: υποτίθεται ότι αν το καρπούζι κάνει έναν κούφιο, «καμπανιστό» ήχο είναι καλής ποιότητας, ενώ αν ο ήχος είναι συμπαγής, δεν θεωρείται ώριμο και η αγορά αποφεύγεται. Καθώς ο τρόπος αυτός είναι επισφαλής, μερικές φορές όταν το φρούτο δεν αποδειχτεί ικανοποιητικής ποιότητας ακούγεται η φράση «μάπα το καρπούζι» (η φράση αυτή χρησιμοποιείται και μεταφορικά), δηλαδή ότι είναι εσωτερικά άσπρο (άγουρο) ή άγλυκο σαν λάχανο (μάπα).
Συστατικά
Ένα καρπούζι περιέχει ζάχαρη σε ποσοστό γύρω στο 6% και νερό κατά 91% κατά βάρος. Όπως και πολλά άλλα φρούτα, περιέχει βιταμίνη C.
Το αμινοξύ κιτρουλίνη απομονώθηκε για πρώτη φορά από το καρπούζι και αναλύθηκε. Τα καρπούζια περιέχουν μεγάλο ποσοστό κιτρουλίνης και έπειτα από την κατανάλωση αρκετών χιλιογράμμων, υψηλή συγκέντρωση μετριέται στο πλάσμα του αίματος. Αυτή μπορεί εσφαλμένα να αποδοθεί σε κιτρουλιναιμία ή σε άλλες διαταραχές του κύκλου της ουρίας.
Είναι ελαφρώς διουρητικό και περιέχει καροτινοειδή σε μεγάλες ποσότητες. Το καρπούζι με κόκκινη σάρκα είναι σημαντική πηγή σε λυκοπένιο. Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η κατανάλωση καρπουζιού μπορεί να έχει αποτελέσματα εναντίον της υπέρτασης.
